Ο πρώτος που σκότωσε και δήλωσε αναρχικός ήταν Πατρινός! Και αυτή είναι η ιστορία του...

«Ητον ακριβώς μεσημβρίαν» άρχιζε η περιγραφή των εφημερίδων που έδινε και ένα δραματικό τόνο στα γεγονότα της 3ης Νοεμβρίου του 1896. Η κυριακάτικη λειτουργία είχε τελειώσει και δύο καλοντυμένοι άνδρες περπατούσαν συζητώντας στην πλατεία Γεωργίου του Α', στο κέντρο της Πάτρας, όταν ένας άνδρας όρμησε εναντίον τους. Τραβώντας μαχαίρι χτυπά τον τραπεζίτη Διονύσιο Φραγκόπουλο στην καρδιά, ενώ τραυματίζει σοβαρά στο λαιμό τον σταφιδέμπορο Ανδρέα Κόλλα.

Καθώς ο Κόλλας ξεφεύγει, ο θύτης τον καταδιώκει, ενώ βλέποντας το πλήθος των περίεργων να μαζεύεται γύρω τους, τραβάει από τη ζώνη και ένα περίστροφο. Παγιδευμένος από τους αστυνομικούς που έχουν κάνει κλοιό γύρω του, κατευθύνεται προς τη Μοιραρχία όπου και παραδίνεται.

Ο άγνωστος είναι ο Δημήτριος Μάτσαλης (η Μάτσανης), ένας 45χρονος υποδηματοποιός με οικονομικά προβλήματα, που έχει καταδικαστεί για «αρσενοκοιτία» και βιασμό «κατά παιδός», σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εποχής. Ομως κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του, ο Μάτσαλης δηλώνει με σθένος πως «είμαι αναρχικός, αναρχικώτατος, επεδίωκον να φονεύσω έναν οιονδήποτε πλούσιον (...) οι Σοσιαλισταί είναι καταγέλαστοι (...). Θέλουν να επιβάλουν τας ιδέας των διά της πειθούς, ενώ εγώ είμαι υπέρ της επιβολής των ιδεών μου διά του τρόμου».

Χωρίς να το έχει συνειδητοποιήσει, ο Μάτσαλης έχει ανοίξει το κεφάλαιο της «προπαγάνδας με την πράξη» στην Ελλάδα. Οπως σημειώνει ο συγγραφέας της μονογραφίας «Δημήτριος Μάτσαλης - Μια περίπτωση ατομικού τερορισμού στην Πάτρα του ύστερου 19ου αιώνα» (εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος), Κώστας Γαλανόπουλος, μέχρι τότε το ελληνικό κοινό παρακολουθούσε από μακριά «το κύμα ενεργειών επαναστατικής βίας που κατέκλυσε την Ευρώπη» στα τέλη του 19ου αιώνα.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ερικ Χόμπσμπαουμ, υπάρχει «μια επιδημία δολοφονιών από αναρχικούς όλη τη δεκαετία του 1890» στην Ευρώπη. Οι αναρχικοί στη Γαλλία πραγματοποιούν βομβιστικές επιθέσεις κατά του Χρηματιστηρίου και του Κοινοβουλίου και δολοφονούν τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Σαντί Καρνό, στην Αυστρία δολοφονούν την αυτοκράτειρα Ελισάβετ, στην Ισπανία τον πρωθυπουργό Κανόβα Δελ Καστίγιο και στις ΗΠΑ τον πρόεδρο ΜακΚίνλεϊ. Και ενώ στοχαστές, όπως ο Πιοτρ Κροπότκιν και ο Ερίκο Μαλατέστα, γράφουν ότι τέτοιες εκρήξεις βίας δεν προωθούν την επαναστατική υπόθεση, αρνούνται να καταδικάσουν τις πράξεις αυτών των απελπισμένων. Και φυσικά δέχονται και την μήνιν της κρατικής καταστολής.

Πίσω στην Πάτρα, ο Μάτσαλης σίγουρα δεν ανήκει στην ομάδα των διανοουμένων και φοιτητών που είναι οι φορείς των σοσιαλιστικών ιδεών που τις προπαγανδίζουν μέσα από την εφημερίδα τους «Επί τα Πρόσω». Είναι ένας αυτοδίδακτος αναρχικός, λούμπεν προλετάριος -κατά τη μαρξιστική ορολογία- που έδρασε μόνος του «για την Ιδέα». Αρνούμενος να αποδεχθεί την αστική δικαιοσύνη, θα αυτοκτονήσει στο κελί του βάζοντας ένα μασούρι δυναμίτη στο στόμα. Με τις εφημερίδες της εποχής να γράφουν τρομακτικές ιστορίες για τους αναρχικούς, η αστυνομία θα αναζητήσει υπόπτους στις σοσιαλιστικές ομάδες της εποχής, διαλύοντας τα γραφεία της εφημερίδας «Επί τα πρόσω» και απαγγέλλοντας κατηγορίες σε γνωστούς σοσιαλιστές της πόλης, όπως τον Πλάτωνα Δρακούλη και τον Σταύρο Καλλέργη.

Η ιστορία του Μάτσαλη, μοναδική στα ελληνικά χρονικά, είναι καθοριστική για την εποχή της. Από τη μία γιατί έθεσε πρακτικά πια το ζήτημα της επαναστατικής βίας, καθώς μετά τη δολοφονία ακολούθησαν επιθέσεις και εμπρησμοί σε σπίτια και μύλους γαιοκτημόνων της περιοχής. Και γιατί μέσα από τα δημοσιεύματα της εποχής και τα άρθρα των θεωρητικών του αναρχισμού φαίνεται πως αυτός ο διάλογος γύρω από την προπαγάνδα με την πράξη και την αλλαγή της κοινωνίας με τη βία δεν έχει προχωρήσει ούτε ένα βήμα.